مقالات
در گفتگو با مهر مطرح شد
تجربه‌های نظام‌های آموزشی دنیا در روزهای کرونا
غلامرضا کریمی قائم مقام وزیر آموزش و پرورش در امور بین الملل و رئیس مرکز امور بین الملل و مدارس خارج از کشور
خلاصه :
کرونا مشخص کرد آموزش مجازی راه ناگزیری برای این روزهاست.قائم مقام وزیر آموزش و پرورش در امور بین الملل گفت: از منظر بحران که مشخصه‌های متعددی دارد من چند مورد را اشاره می‌کنم یکی از شاخص‌های مرتبط با بحران به صورت عام غافلگیری و ظهور یک وضع جدید است که در ارتباط با کرونا این غافلگیری رخ داد و صرفاً مربوط به کشورهای جهان سوم نبود حتی می‌توانم بگویم کشورهای توسعه یافته و پیشرفته بیشتر غافلگیر شدند چرا که در ابتدا این بیماری را جدی نگرفتند. تقریباً هیچ کشوری در دنیا نبود که آمادگی این وضعیت را داشته باشد برای همین تصمیم تعطیلی مدارس فی البداهه و بدون برنامه ریزی بود. متغیر دوم که در ارتباط با بحران می‌خواهم به آن اشاره کنم این است که به لحاظ زمانی کشورها فرصت زمان لازم را برای اتخاذ یک واکنش مناسب در اختیار نداشتند. تقریباً در دوم اردیبهشت ماه یک میلیارد و ۵۷۹ میلیون دانش‌آموز و دانشجو در ۱۹۱ کشور از آموزش در مدرسه و دانشگاه محروم شدند.
کریمی ادامه داد: البته اواخر خرداد این عدد تا یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون نفر کاهش پیدا کرد اما کرونا یک غافلگیری بزرگ بود.
مدارس ۱۹۱ کشور دنیا تعطیل شد
رئیس مرکز امور بین الملل و مدارس خارج از کشور در پاسخ به این پرسش که در ارتباط با محروم شدن دانش‌آموز و دانشجو از فرصت‌های آموزشی تفکیکی برای کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی دارید، گفت: حدود ۲۱۰ کشور در دنیا وجود دارد که تعدادی از آنها بسیار کوچک هستند و در واقع ما ۲۰۴ کشور اصلی داریم که همانطور که اشاره کردم در ۱۹۱ کشور مدارس به طور کامل تعطیل شد، شاید تنها کشوری که در دنیا با جمعیت مناسب مدارسش اصلاً تعطیل نشد ترکمنستان بود که از همان ابتدا مرزهای کشورش را محدود کرد و اجازه ورود و خروج نداد. یکی، دو مورد نیز از ابتلا در این کشور گزارش نشد البته کشور تایوان هم مدارسش تعطیل نشد اما از همان ابتدا پروتکل‌های ویژه از جمله فاصله گذاری اجتماعی را در مدارس لحاظ کرد. برخی کشورها حال چه به صورت محلی و چه سراسری اعلام تعطیلی مدارس را داشتند.
حرکت دنیا به سمت آموزش مجازی از سال ۲۰۰۲
وی در پاسخ به این پرسش که دنیا پیش از کرونا نظام‌های آموزشی اش وارد فضای مجازی شده بود و این امکان به صورت یک آموزش مکمل اجرا می‌شد و زیرساخت‌های آن مهیا بود اما در کشور ما چند سال است که می‌خواهیم به سمت این فضا حرکت کنیم اما عملاً تجربه جدی ما در آموزش مجازی همین وضعیت کرونا بود، اینکه در دنیا آموزش مجازی چقدر در این فرصت به کار گرفته شد، بیان کرد: در دنیا تقریباً از سال ۲۰۰۲ به مرور کشورها بحث آموزش از راه دور، آموزش الکترونیکی و مجازی حال چه به صورت آفلاین یا آنلاین پیگیری کرده‌اند و تولیداتی نیز داشتند. به طور مثال در کشور روسیه در سال ۲۰۱۵ مدرسه مجازی احداث شد که از پایه اول تا دوازدهم دروس به صورت الکترونیکی در این مدرسه در معرض دانش آموزان قرار گرفت. همه دانش آموزان در روسیه در سیستم رسمی و مجازی ثبت نام می‌کنند برای همین در این کشور آمادگی برای واکنش به کرونا بیشتر بود در کشور ما پذیرش تغییر عموماً سخت است. از این نظر کرونا را می‌توان یک فرصت تلقی کرد.
وی ادامه داد: شاید اگر می‌خواستیم یک میلیون معلم و ۱۰۰ هزار استاد دانشگاه را وارد فضای مجازی کنیم، پذیرش آن از سمت معلمان و اساتید چند سال زمان می‌برد اما شرایط کرونا به گونه‌ای تحمیل شد که تقریباً تمام معلمان و اساتید با نحوه آموزش مجازی آشنا شدند. معلمان داخل کشور که آشنایی آنها با فضای مجازی محدود بود، به سرعت از تمام فضاهای مجاز و غیرمجاز برای آموزش بهره بردند و در ادامه آموزش و پرورش گام بزرگی داشت که شبکه شاد را تأسیس کرد. ما هم از سمت ایران گزارش‌هایی به سازمان‌های بین‌المللی دادیم مبنی بر اینکه در طول روز ۱۳ ساعت برنامه زنده تلویزیونی اجرا می‌شود و شبکه شاد را نیز تأسیس کردیم. تأمین زیرساخت‌های یادگیری ترکیبی در ایران آغاز شده و امیدواریم بسترسازی به گونه‌ای باشد که در آینده ظرفیت مجازی را در کنار آموزش چهره به چهره همواره داشته باشیم.
مدارس ۴۴ ایالات آمریکا پایان سال تحصیلی را اعلام کردند
وی ادامه داد: به طور کلی اگر بخواهیم کشورها را به لحاظ وضعیت آموزشی در کرونا دسته‌بندی کنیم، سه حالت را می‌توانیم بگوییم؛ حالت اول کشورهایی هستند که مدارسشان اصلاً تعطیل نشد و تعدادشان بسیار محدود است مانند تایوان و ترکمنستان. مدارس برخی کشورها تعطیل شد اما به جهت اینکه با راه‌اندازی کسب و کار همکاری کنند، دوباره باز شدند و در طول ماه خرداد به مرور ۶۰ کشور مدارسشان بازگشایی شده‌اند که بیشتر کشورهای اروپایی در این زمره هستند. در چین، ژاپن و کره جنوبی نیز مدارس با رعایت فاصله‌گذاری باز شده‌اند اما در حالت سوم، کشورهایی بودند که زودهنگام تعطیلی کامل مدارس و پایان سال تحصیلی را اعلام کردند مانند امارات، کویت و ۴۴ ایالت از ۵۰ ایالت آمریکا. اسپانیا و ایتالیا نیز در همین زمره هستند چرا که شدت بحران در این کشورها زیاد بود. آنها اعلام کردند که معلمان با توجه به تجربه آموزش در ترم گذشته و با استفاده از ارتباط با دانش‌آموزان از طریق فضای مجازی، نمرات را وارد کنند و به آموزش خاتمه دهند.
کریمی در پاسخ به این پرسش که برای آموزش مجازی، کشورهایی که به آموزش بازگشتند چه اقدامی انجام داده‌اند؟ گفت: میان کشورها تفاوت‌هایی وجود دارد. به طور مثال کشور چین بیشتر از سایر کشورها غافلگیر شد ولی دیگر کشورها یک ماه فرصت داشتند تا زیرساخت‌های آموزش مجازی را مهیا کنند اما در تمام کشورها حتی کشورهای توسعه‌یافته نیز عدالت آموزشی در این بخش مهیا نشد و بخشی از دانش‌آموزان بخصوص در دبیرستان، محتوای آموزشی سال را تکمیل نکردند. بسیاری از کشورها هم اعلام کردند سال تحصیلی آینده را یک ماه زودتر آغاز می‌کنند تا به مرور دروس پرداخته شود.
مدارس ایرانی خارج از کشور از فروردین تعطیل شد
معاون وزیر آموزش و پرورش در امور بین‌الملل در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه آیا مدارس ایرانی خارج از کشور به طور کامل تعطیل شده‌اند یا خیر؟ گفت: مدارس خارج از کشور ما به تناسب کشور میزبان عمل می‌کنند. ما در ۵۰ کشور مدرسه داریم. در چین از اوایل بهمن مدارس‌مان تعطیل شد ولی در برخی کشورها تا پایان اسفند ماه فعالیت مدارس ادامه پیدا کرد و از فروردین تمام مدارس خارج از کشور ایران تعطیل شد اما خوشبختانه به دلیل اینکه ما از قبل در مدارس خارج از کشور کمبود معلم داشتیم، زیرساخت‌های آموزش مجازی را مهیا کرده بودیم و بدون مشکل آموزش به پایان رسید و از هفتم خرداد ماه امتحانات پایه دوازدهم شروع شد و ارزشیابی پایه ۱ تا ۱۱ نیز بر عهده معلم گذاشته شد.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه به طور کلی وضعیت آموزش در کشورهای اروپایی و آمریکایی را چطور ارزیابی می‌کنید؟ افزود: همانطور که گفتم در آمریکا که در بیشتر ایالت‌ها پایان سال تحصیلی اعلام شد، اما زیرساخت‌های آموزش مجازی و پلتفرم‌های ملی و ایالتی در مدارس وجود داشت. وزیر آموزش آمریکا اعلام کرد برای آنکه پایان خوبی برای سال تحصیلی داشته باشیم، مدارس را باز نمی‌کنیم و معلمان به صورت مجازی کار را ادامه دهند چون شرایط آمریکا از اردیبهشت ماه بحرانی شد؛ حتی برخی ایالت‌های آمریکا اعلام کردند موج دوم کرونا را در پاییز خواهند داشت و از شهریور ماه که سال جدید تحصیلی آغاز می‌شود نیز آموزش حضوری نخواهند داشت و مدیران باید برای آموزش مجازی برنامه‌ریزی کنند البته در کشورهای اروپایی و آمریکایی، برخی مدارس در تمام طول سال فعال هستند چرا که سیستم کاری کشور برای فعال بودن، نیاز به این دارد که مدارس در تمام طول سال پذیرای دانش‌آموزان خانواده‌های شاغل باشد به همین دلیل عده معدودی در همین روزهای تعطیلی وارد مدارس شدند.
برخی کشورها بازگشایی را از مهدکودک‌ها و برخی از دبیرستان کلید زدند
کریمی در پاسخ به این پرسش که تجربه بازگشایی مهدها و پیش‌دبستانی‌ها چگونه بوده است و اینکه در بسیاری از کشورها بازگشایی‌ها از مهدکودک‌ها آغاز شد، گفت: ما هر دو حالت را داشتیم که برخی کشورها شروع بازگشایی را از دبیرستان آغاز کردند و برخی دیگر از مهدکودک. حتی در برخی کشورها تأکید شده بود که کودکان استثنایی به جهت آنکه پدر و مادرشان ظرفیت لازم را برای نگهداری آنها ندارند، باید به مدرسه بروند و نباید مدارس استثنایی تعطیل شود. نکته آن است که تحقیقات پزشکی نشان نداده که کودکان لزوماً عامل جدی انتقال ویروس کرونا هستند. هنوز هم بحث بر سر این است که بازگشایی مدارس نمی‌تواند عامل قطعی در گسترش کرونا تلقی شود. در برخی کشورها مدارس باز شده‌اند و افزایش ابتلایی مشاهده نشده است اما در کشوری مانند ژاپن وقتی مدارس بازگشایی شد، ۷۰ مورد ابتلای دانش‌آموزان به کرونا مشاهده شد که برخی از مدارس دوباره تعطیل شد. واقعیت آن است که کرونا یک موضوع جدید است و در هر کشور، نوع واکنش مردم به ویروس متفاوت است و هنوز تجربه مدونی وجود ندارد که اگر دانش‌آموزان به مدرسه بروند، درگیر این بیماری می‌شوند یا عامل انتقال جدی هستند یا نه؟ البته این را باید بگویم در بیشتر کشورهایی که مدارس مجدداً باز شد، واکنش اولیاء به بازگشایی مدارس مثبت نبود و از آن استقبال نکردند و دانش‌آموزان را به مدارس نفرستادند.
محرومیت بیش از یک میلیارد و نیم دانش‌آموز و دانشجو از آموزش
معاون وزیر آموزش و پرورش در امور بین‌الملل در پاسخ به پرسش دیگری در خصوص اینکه پروتکل‌هایی مانند فاصله‌گذاری و ضدعفونی مدارس در کشورهای مختلف تحت چه سیستمی نظارت می‌شود؟ بیان کرد: همه کشورها از جمله ایران، گزارش‌های متعددی از سازمان‌های بین‌المللی از جمله یونسکو و یونیسف در رابطه با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای تمام مشاغل از جمله مدارس می‌گیریم و به طور مرتب آنها را ترجمه می‌کنیم. تجربه کشورها نشان می‌دهد که پروتکل‌های بهداشتی و مقامات بهداشتی کشورها تعیین‌کننده بازگشایی مدارس و مهدها بوده‌اند یا ستادی مانند ستاد ملی مبارزه با کرونای ایران داشتند؛ کمتر مقامات آموزش در این زمینه صاحب صلاحیت بودند. در رابطه با بحث بازگشایی در کشورهای مختلف شرایط متفاوت بود و به مرور در برخی کشورها کرونا جدی گرفته شد. به طور مثال کشور سوئد که یکی از پیشرفته‌ترین نظام‌های آموزشی دنیا را دارد، از روش «ایمنی گله‌ای» استفاده کرد که بیشترین آسیب را دید و چالش جدی برای مدارسش پیش آمد تا جایی که مقامات بهداشتی این کشور از تصمیم اشتباهشان عذرخواهی کردند. از سوی دیگر، کره جنوبی یک مدل قرنطینه تخصصی را اعمال کرد و تا حدودی بیماری کنترل شد. درواقع نمی‌توان معیار توسعه‌یافتگی کشورها را ملاک موفقیت نظام‌های آموزشی‌شان در دوران کرونا قلمداد کرد.
وی در پاسخ به پرسش نهایی در خصوص اینکه تجربه‌های دنیا چگونه می‌تواند به نظام آموزشی ایران کمک کند؟ بیان کرد: به نظر می‌رسد چه کرونا پایان یابد و چه طی چند ماه آینده همچنان ادامه داشته باشد، نظام‌های آموزشی دنیا، آموزش تلفیقی حضوری و مجازی را مبنای کار قرار خواهند داد که برخی به آن «آموزش معکوس» یا «انعطاف‌پذیر» می‌گویند. ما در آموزش و پرورش‌مان اولویت اول این است که برای آن درصد از دانش‌آموزانی که به زیرساخت‌های آموزش مجازی دسترسی ندارند، با حمایت دولت و خیرین زمینه‌های لازم را آماده کنیم تا اگر شرایط سال تحصیلی جدید به گونه‌ای پیش برود که امکان آموزش حضوری مهیا نباشد، بتوانیم آموزش مجازی را به طور صد درصدی پوشش دهیم. نکته آنجاست که بی‌عدالتی آموزشی در زمان شیوع کرونا در کشورهای توسعه یافته نیز خود را نشان داد. ما چند ماه زمان داریم تا برنامه‌ریزی کنیم و تولید محتوای الکترونیکی نیز در دستور کار است.
آزاده سهرابی
