مقالات
بهترین سبک زندگی برای تربیت اسلامی
سید غلامرضا مهدوی
خلاصه :
دانش‌آموز را کودک نپندارند بلکه او را یک انسان کوچک مستعد بپندارند که استعدادهای بالقوه‌اش به‌تدریج فعلیت مییابندلطفاً ضمن معرفی خود، سوابقی از مسؤولیت‌ها و فعالیت‌های اجرایی که تاکنون داشته‌اید بیان فرمایید؟
در سال 1358 جذب جهاد سازندگی استان و عضو شورای مرکزی جهاد به‌عنوان مسئول کمیته بهداشت و درمان انجام‌وظیفه نمودم. در سال 1360 و 1361 به مدت یک سال به‌عنوان مدیرکل ارشاد اسلامی کرمان انتخاب شدم. از سال 1361 تا پایان خدمت در مراکز تربیت‌معلم کرمان به‌عنوان مدرس تعلیم و تربیت اسلامی انجام‌وظیفه نمودم و در همین دوران مشاوره خانواده نیز بودم البته با گذراندن دوره‌های مربوطه هم‌اکنون مشاوره ادامه دارد.
به نظر جناب‌عالی با توجه به آیات و روایات، تربیت اسلامی را چگونه می‌توان تعریف نمود؟
تربیت اسلامی جنبه عملی دارا بودن بسیاری از خصیصه‌هاست به این معنی که باید عملاً زمینه‌هایی فراهم کرد تا آن استعدادهای بالقوۀ انسان که خداوند در نهاد هر انسانی قرار داده است فعلیت یابد؛ بدین معنی که تمام متصدیان امر فوق بایستی عملاً به آیات فراوان و احادیث اهل‌بیت(ع) جامه عمل بپوشانند تا آن استعدادهای کمال طلبی و حقیقت‌جویی در مسیر رشد مثبت خویش قرار گیرند؛ مثلاً آیۀ 2 سورۀ صف که بیانگر عمل به گفتار است و همچنین حدیثی از امام صادق(ع) که فرمودند: دعوت‌کنندۀ مردم به‌غیراز زبان خود باشید.
در خصوص تربیت اسلامی دانش‌آموزان چه توصیه و پیشنهادهایی دارید؟
توصیه می‌کنم به موارد زیر توجه شود:
الف) نسبت به انتخاب معلم شایسته دقت شود؛
ب) خانواده‌ها را با توجه به زمان کنونی نسبت به تربیت اسلامی حساس نمود؛
ج) کتاب‌های دینی را بر اساس فطرت توحیدی تدوین کرد؛
د) حلقه‌های معرفتی در مدارس به شکل شاگرد محوری نسبت به موضوع‌های مختلفِ تربیت تشکیل داده و مربیان پرورشی ناظر بر این کار باشند؛
هـ) از دانش‌آموزان خواسته شود کارهای موفق خود را طی 24 ساعت گذشته یادداشت کرده به مسئول حلقه تحویل دهند.
همان‌گونه که مستحضرید توجه به موضوع تهاجم فرهنگی و نفوذ دشمن را بارها رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قراردادند و هم اکنون این مهم دغدغۀ متصدیان مدارس هست. به نظر جناب‌عالی با چه راهکارهایی می‌توان از نفوذ دشمن در سطح مدارس جلوگیری به عمل آورد؟
به نظر این‌جانب حرکت تدافعی ثمربخش نیست؛ ما قبل از حرکت تهاجمی دشمن بایستی با شناختی کامل از فرهنگ غرب و دسیسه‌های ناجوانمردانه‌اش، حرکت تهاجمی خویش را علیه تفکر خائنانه آن‌ها شروع کنیم؛ بدین منظور مواردی از حرکت‌های ظالمانه تعلیم و تربیت غربی در کشورهای جهان سوم که به‌وسیلۀ حکومت‌های غربی ایجادشده، برای دانش‌آموزان مطرح کنیم تا اگر آنان موردتهاجم قرار گرفتند با واکسینه شدنشان بتوانند به حرکت تهاجمی آنان پاسخ دندان‌شکن بدهند.
طبق فرمایش رهبر معظم انقلاب، شکستن روحیه انقلابی ملت بالأخص آینده‌سازان دستور دیگر دشمن است. به نظر جناب‌عالی برای تربیت انقلابی دانش‌آموزان چه برنامه و راهکارهایی لازم است مورد اهتمام قرار بگیرد؟
دانش‌آموزان را باید با اهداف انقلاب آشنا کرد و رهروان این انقلاب که همان شهدا هستند با امامت رهبر معظم انقلاب یعنی امام خمینی و مقام معظم رهبری آشنا نمود. روحیه مبارزه با ظلم را در اثر معرفی گواهان موجود یعنی جانبازان انقلاب در دانش‌آموزان تقویت کرد. هر هفته به‌طور مرتب با چاپ وصیت‌نامه شهیدان و دیدار از قبورشان، دانش‌آموزان را در جریان اهداف بلندشان قرارداد. خانواده‌ها را به صبر و تحمل در برابر مشکلات موجود برای رسیدن به آن اهداف یاری کرد تا هرگز فریب شبکه‌های مجازی را نخورند.
در خصوص تقویت و توسعه بصیرت در بین دانش‌آموزان چه پیشنهادهایی دارید؟
بصیرت چون یک امر باطنی است باید ایمان به غیب را در دانش‌آموزان تقویت کرد که بتوانند خودشان به باطن زندگی دنیا که همان بصیرت مافوق دنیاست دست پیدا کنند؛ مثلاً چه‌بسا فردی یا نهادی پیشنهاد بسیار زیبایی ارائه دهد؛ اما باطن این پیشنهاد دور کردن دانش‌آموزان از حرکت الهی پیامبران و ائمه اطهار و دیگر ادیان بشری باشد و این فقط در سایه تقوا به دست می‌آید. در سورۀ انفال می‌فرماید: «اگر تقوا داشته باشید خداوند قدرت تشخیص حق از باطل را خواهد داد.»
یکی از مسائل مهمی که متولیان مدارس به آن می‌اندیشند جذاب سازی آموزه‌های دینی است. جناب‌عالی برای جذاب سازی آموزه‌های دینی در سطح مدارس چه پیشنهادهایی دارید؟
توصیه و پیشنهاد من برای جذاب سازی آموزه‌های دینی بدین گونه است:
کاربردی کردن آموزه‌های دینی در مقاطع مختلف به‌نحوی‌که دانش‌آموزان بتوانند فواید آن آموزه‌ها را در زندگی خود بیابند؛ مثلاً در اخلاقیات، شخص متخلق به اخلاق اسلامی مورداحترام همه واقع شود یا کسی که به آداب‌ورسوم اسلامی عمل کند به‌عنوان الگوی قابل‌قبول معرفی شود یا در سفرۀ غذا رعایت آداب غذا خوردن با کمک اولیا به عمل آید.
توصیه می‌شود کتاب «سنن النبی» مرحوم علامه طباطبائی به شکل عملی برای ایجاد جاذبه آموزه‌های دینی موردمطالعه دقیق قرار گیرد.
به نظر جناب‌عالی چالش مدارس برای تربیت اسلامی دانش‌آموزان چیست؟ لطفاً بفرمایید برای تربیت اسلامی آن عزیزان چه نکات راهبردی می‌بایست موردنظر قرار گیرد؟
بی‌اثر کردن تعالیم اسلامی از طریق فضاهای مجازی و ایجاد شک و شبهه در دانش‌آموزان برای رفع این چالش. بایستی به معنی واقعی در فضاهای مجازی وارد شد و حقیقت اسلام را به مردم معرفی کرد. در تربیت اسلامی باید به روش‌های تربیت دقت بیشتری شود؛ مثلاً در روش محبت سعی شود دانش‌آموزان محبت را در انحصار خود نبینند؛ یعنی هر کس به خدا نزدیک‌تر است او محبوب دل‌هاست نه هر کس از ویژگی خاص خلقتی مثل هوش یا زیبایی ظاهر برخوردار است محبوب‌تر باشد. والدین باید همراه با محبت به فرزند قدرت امرونهی را نیز حفظ کنند یا مثلاً در روش تشویق، کار دانش‌آموز تشویق شود نه خود دانش‌آموز و در روش تنبیه نیز همین‌طور؛ زیرا اگر کار مورد تشویق و تنبیه قرار گرفت رشد فضائل و کاهش رذایل محسوس خواهد بود.
برای تربیت عقلانی دانش چه پیشنهادهایی دارید؟ برای تحقق این مهم چه راهکارهایی می‌بایست مورد اهتمام قرار گیرد؟
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اول ما خلق‌ا... نوری»؛ یعنی اولین خلقت خدا نور من است و امام صادق(ع) فرمود: «اول ما خلق‌ا... العقل.» بر اساس این دو روایت نتیجه می‌گیریم هر کس دین‌دارتر باشد عاقل‌تر است و هر کس عاقل‌تر باشد دین‌دارتر است و عقل یک پیامبر درونی است و وحی پیامبر برون. حضرت علی(ع) فرمود» «العقل شرع من داخل و شرع عقل من خارج.» پس برای رشد عقل باید به تربیت دینی دانش‌آموزان اهتمام بیشتری ورزید و این میسر نخواهد شد مگر با همکاری خانواده‌ها از طریق عمل به علم که باعث تقویت عقل می‌شود.
همان‌گونه که مستحضرید سند تحول بنیادین به‌عنوان یک سند مهم و ضروری مورد تأیید حضرت آقا قرارگرفته است. به نظر جناب‌عالی برای عملیاتی شدن این سند در حوزۀ سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرا چه چالش‌هایی وجود دارد و چه پیشنهادهایی برای عملیاتی شدن آن دارید؟
مسئولان مربوطه باید یقین داشته باشند که تحویل بنیادین بدون نیاز به راهنمایی‌های غرب امکان‌پذیر است و در فکر تحول اساسی از مقطع پیش‌دبستانی و بعد دبستان باشند همان‌طور که در حدیث آمده است «من لم یتعلم فی اصغر لم یادم فی الکبر»؛ کسی که در دوران کودکی آنچه باید بیاموزد یاد نگیرد در دوره‌های بعدی پیشوا واقع نمی‌شود؛ یعنی دیگران بر او مسلط می‌شوند؛ لذا باید عشق به یادگیری و علاقه‌مند شدن به رشد و کمال را از آموزه‌های روایی خود گرفته و آموزش‌وپرورش را متحول کرد.
مقام معظم رهبری در دیدار معلمان به چند موضوع محتوایی همچون: یاددادن تفکر، آموزش‌های رفتاری و اخلاقی و سبک زندگی را مطرح نمودند. لطفاً ضمن تبیین موضوع، پیشنهاد‌های راهبردی خود را در این خصوص بیان فرمایید؟
برای ایجاد تفکر باید موارد متعددی از پدیده‌ها را پیش روی دانش‌آموز گذاشت و از او خواسته شود بهترین‌ها را انتخاب نماید سپس مورد تشویق قرار گیرد و تا حد توانایی او را در تصمیم‌گیری‌ها سهیم سازیم. سعی کنیم به او بفهمانیم که قبل از ورود به کلاس درباره درس امروزش بیندشید تا کلاس به شکل پرسش و پاسخ اداره شود.
در آموزش‌های اخلاقی و رفتاری دانش‌آموزان باید چهرۀ مجسم اخلاق خوب را فرار روی خود ببینند تا به روش الگویی به‌سوی رشد و کمال پیش روند و هیچ‌گونه اصطکاکی بین الگوهای خانه و مدرسه وجود نداشته باشد.
بهترین سبک زندگی برای تربیت اسلامی زندگی پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و اولیای خدا هست که هم دنیای انسان را تأمین می‌کنند و هم آخرت او را و مدیریت زمان را به انسان می‌آموزد.
دیدگاه جناب‌عالی نسبت به فرهنگ عفاف و حجاب چیست؟ برای توسعه این فرهنگ معلمان و مربیان به چه نکاتی باید توجه داشته باشند؟
خداوند تبارک‌وتعالی زن و مرد را متفاوت خلق کرده است. هرکدام از آن‌ها با توجه به تقوایشان می‌توانند از یکدیگر سبقت بگیرند تا به مقام تکریم الهی دست یابند. ازنظر ظاهر و جسمی جاذبه‌هایی در زن قرارگرفته که می‌تواند کانون گرم خانواده را با تعامل جنسی صحیح با همسرش گرم نگه دارد. گرچه غرب می‌کوشد که تساوی زن و مرد را مطرح کند درحالی‌که تساوی جنسی باید به عدالت جنسی برسد؛ یعنی هرکدام از زوجین فقط در انحصار جنسی یکدیگر باشند و فردی خارج از قلمرو خانواده دخالت نکند. بدین منظور مسئله عفاف و حجاب اهمیت پیدا می‌کند که زن ظاهر خودش را از غیر بپوشاند و مرد هم غیرت لازم برای حفظ حریم خانواده جانب عفاف را در پیش گیرد و بهترین نوع پوشش برای حفظ حرمت خانواده به همسرش که همان چادر است پیشنهاد دهد.
برای توسعه فرهنگ عفاف و حجاب معلمان اول باید خودشان معتقد باشند و به اعتقاد خود عمل نمایند که در سایه تعالیم دینی دانش‌آموزان بهتر می‌توانند با علم و دانش آشنا شوند؛ زیرا وقتی ذهنشان متوجه چیز دیگری نباشد به تحصیل با علاقۀ بیشتری رو می‌آورند؛ به‌عبارت‌دیگر از وقت خود بیشترین استفاده را می‌برند. معلمان، دانش‌آموزان محجبۀ درس‌خوان را بیشتر مورد تشویق قرار داده و به‌عنوان الگوی زندگی برای سایرین مطرح نمایند.
جناب‌عالی سال‌ها برای تربیت معلمان تلاش فراوان داشته‌اید. به نظر جناب‌عالی معلمان ما با توجه به شرایط زمانی در چه حوزه‌هایی نیاز به ارتقاءِ دانش دارند؟
اگر معلم به‌عنوان معلم واقعی انتخاب شود و با عشق و علاقه معلمی وارد نظام آموزشی شود باید در حفظ آن انگیزه تلاش نماید. همان‌طور که پیامبر اکرم(ص) فرمود اگر یک نفر به دست شما خدا او را هدایت کند ارزش آن از دنیا و آنچه در دنیاست بالاتر است؛ لذا معلمان علومی را باید یاد بگیرند که دید اخروی آن‌ها را تقویت نمایند و مال دنیا آنان را از پیشرفت‌های معنوی بازندارد. همچنین کلاس‌های ضمن خدمت عقیدتی ضروری است.
در پایان اگر مطلب و موضوع مهمی که می‌بایست مدارس به آن اهتمام بیشتری داشته باشند را بیان فرمایید؟
برای تربیت اسلامی یادآور می‌شوم که هماهنگی لازم بین کلیه متصدیان، خانواده، مدرسه و جامعه وجود داشته باشد. دانش‌آموز را کودک نپندارند بلکه او را یک انسان کوچک مستعد بپندارند که استعدادهای بالقوه‌اش به‌تدریج فعلیت می‌یابند.
