مقالات
تربیت دینی از تربیت اخلاقی جدا نیست
خلاصه :
اسدیان، مدیر مجتمع آموزشی بعثت مشهد1- چه برنامه‌ها و طرح‌هایی برای تحقق تربیت دینی دانشآموزان تاکنون به اجرا گذاشته‌اید؟
خداوند تبارک‌وتعالی در دومین آیه از سوره مبارکه جمعه می‌فرماید: «یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ» روش ما نیز در تربیت دینی برمدار حرکت انبیاست. تربیت دینی مسئلۀ سهل و ممتنعی است. خداوند انسان را از طینت پاک و بر فطرت پاک آفریده؛ لذا، تربیت این مخلوق همچون کشت در زمین بکر و حاصلخیز، سهل به نظر می‌رسد، اما هزار نکته باریک‌تر زمو اینجاست؛ دشواری‌های تربیت و عوامل متعدد مؤثر بر تربیت تنها گوشه‌ای از این امر ممتنع است.
علمای تربیتی معتقدند که آغاز تربیت از دوران پیش از جنینی است اما آغاز ایفای نقش ما به‌عنوان مدرسه در فرایند تربیت بر اساس مقدورات از پیش‌دبستانی است. ما و همکارانمان در ستاد تربیت دینی، اندیشکده بعثت، ستاد آموزش خانواده همواره سعی بر هندسه منتظمی کرده‌ایم که هر ضلع آن باری از این تربیت دینی را بر دوش بکشد و برای دیگری نقش هم‌پوشانی کننده را ایفا کند. توجه به سن، نسل، حوصله، ذائقه و دورۀ زیستی مخاطب همواره رکن رکین این برنامهریزی است که غفلت از آن خسارات زیان‌بار و جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت.
2- در خصوص برنامههای تربیت انقلابی دانشآموزان چه برنامه‌هایی را تاکنون به اجرا گذاشته‌اید و چه برنامه‌هایی را پیشنهاد میکنید؟
مؤلفه‌های انقلابی بودن و انقلابی ماندن همیشه و در همه حال در متن نگاه و کار ماست. در نگاه اسلام ناب محمدی، دین و سیاست از هم جدا نیست و لذا تربیت دینی از تربیت انقلابی جدا نخواهد بود، گر چه قرائت‌هایی از اسلام سکولار یا اسلام انفعالی و به تعبیر امام امت رحمت ا... علیه، اسلام آمریکایی در حال باز تبلیغ و بازنشر است اما در تربیت اسلام ناب است که دین به‌عنوان موتور محرکۀ جامعه و قدرتی فوق همۀ قدرت‌ها برای اداره و راهبری جامع معرفی میشود؛ ازاین‌رو، مربی به تربیت اسلام ناب محمدی همواره پایبند به مبانی ارزش‌های اسلام و انقلاب، آرمان‌گرا و کوشا دررسیدن به آن‌ها، پایبند به استقلال کشور و در برابر دشمن، آگاه و بصیر و حساس خواهد بود و همواره در مسیر تقوای دینی و سیاسی حرکت خواهد کرد. این مطلب ازآن‌جهت مهم است که ما در تبیین قیام سیدالشهدا در محافل محرم تبیین الگوبرداری انقلاب اسلامی و دفاع مقدس از ماجرای عاشورا را تبیین می‌کنیم و در پیروزی انقلاب اسلامی از پیوند امام و امت؛ این یعنی، دیانت ما عین سیاست ما و سیاست ما عین دیانت ما.
3- چه مواردی در برنامهریزی کلان و کوتاه‌مدت، مدرسه شما را به‌عنوان یک الگوی مدرسه اسلامی مطرح کرده است؟
مدرسه اسلامی لزوماً متوقف بر ارائه محتوای دینی نیست؛ بلکه مدرسه ایست که مدیران، کارشناسان و معلمینش متخلق و مؤدب به آداب اسلامی باشند و دین در همه جریان‌ها و شریان‌های این مدرسه جاری و ساری باشد این‌گونه است که می‌تواند مبلغ حقیقی دین و تربیت دینی باشد که به فرمایش امام صادق(ع): «کونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَیرِ ألسِنَتِکُم، لِیَرَوا مِنکُمُ الوَرَعَ وَالاِجتِهادَ وَالصَّلاةَ وَالخَیرَ، فَإِنَّ ذلِکَ داعِیَةٌ» حضرت می‌فرمایند: مردم را با غیر زبان خود [به مذهب خویش] دعوت کنید تا پارسایى و سخت‌کوشی [در عمل و عبادت] و نماز و خوبى را از شما ببینند؛ زیرا این‌ها، خود [بهترین] مبلّغ‌اند. حال اگر این مدرسه در ترازهای علمی جهانی باشد آنچه درنتیجه مشاهده خواهد شد یک الگوی تام و تمام از مدرسه تراز انقلاب اسلامی و پیشتاز مسائل دینی و علمی خواهد بود.
4- آیا شما در تعامل با مدارس همسو و متفاوت، از تجربیاتشان به‌صورت مستقیم استفاده نموده‌اید؟
ما بر ایجاد فضای تبادل تجربیات و تخصص‌ها و توانمندی‌ها اصرار داشته و داریم. خدا را شاکریم که در قالب کانون مدارس اسلامی مشهد نشست‌های متناوب و پیوسته‌ای با همکارانمان داشته و داریم. به‌هرحال از جزیره‌ای حرکت کردن و وابسته شدن همه‌چیز به خودِ تجربیات طرفی نخواهیم بست مضاف بر اینکه به فرمایش هوشمندانه رهبر فرزانه انقلاب «هر چه زمان می‌گذرد، تجمّع اصحاب حق را واجب‌تر و فوری‌تر احساس می‌کنم» ضمناً ما برای فتح قله‌های جهانی باید نقاط مثبت و متدهای مؤثر آموزشی را حتی از غرب و شرق عالم ببینیم و دریافت کنیم؛ البته باید با موازین و فرهنگ خود مطابقت داده و بومی‌سازی کنیم. کما اینکه حقیر و همکارانم در راستای همین امر سفرهای متعدد داخلی و خارجی داشته‌ایم.
5- برای ارتقا دانش و به‌روز سازی همکاران متناسب با شرایط موجود چه برنامه‌هایی را به اجرا گذاشته‌اید و چه برنامه‌هایی را پیشنهاد میکنید؟
نگاه ما در مجموعه از ابتدا به خانواده بزرگ بعثت بوده است خانواده‌ای متشکل از دانشآموزان، اولیا، همکاران آموزشی و اداری و بدیهی است که این نگاه نیاز به برنامهریزی فراگیر برای همۀ اعضا و ارائه غذایی روحی و معنوی برای همۀ مخاطبان خواهد بود ما در طی سال تحصیلی برای همه این اعضا برنامههای مختلف و متنوع تدارک دیده‌ایم. این برنامه‌ها در قالب سلسله جلسات کارگاهی، آموزشی، اردویی، مشاوره‌ای، تفریحی و جلسات انس خواهد بود. واضح است که مدرسه روزآمد و پیشرو محتاج حضور نیروهای روزآمد و پیشرو خواهد بود این مهم با به‌روزرسانی دانشی، بازآموزی، تشویق، ترغیب و ترویج محقق خواهد شد.
6- تعامل برنامههای فرهنگی و آموزشی در مدرسه شما چگونه است؟ محاسن و معایب کار را هم قید نمایید؟
عرض شد که به فرموده خداوند در قرآن کریم، پرورش و تربیت مقدم بر آموزش و تعلیم است گرچه ما محدود به شرایط و قوانین هستیم و به‌هرحال حجم اصلی زمانی که دانشآموزان در اختیار ما هستند صرف مسائل آموزشی و سرفصل‌های درسی است. بدیهی است که باید با هنر و کارآمد سازی و بهره‌وری کمبود زمان را جبران کرد و این امر با به‌کارگیری نیروهای متخصص و توانمند محقق شده است. درضمن، با افزایش زمان حضور در مدرسه و افزودن روزهای پنجشنبه در سبد آموزشی بر آن بوده‌ایم که این نقیصه را تا حدی برطرف کنیم و عطش مخاطب و ضرورت پرداخت به امر فرهنگ، بسیار و مقدورات در مقایسه با آن نابرابر است و سعی ما در این جنگ نابرابر توسل به ذوات مقدسه اهل‌بیت(ع) و استمداد از ایشان است که ذکر لب ما همواره این بوده است که «اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ فَقْدَ نَبِیِّنَا وَ غَیْبَةَ وَلِیِّنَا وَ شِدَّةَ الزَّمَانِ عَلَیْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَیْنَا وَ کَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا.»
7- آیا به نقش اولیا در امور مدرسهگردانی معتقدید؟ در این صورت تجربیات قابل‌استفاده خود را در اختیارمان قرار دهید.
در پاسخ به سؤالات پیشین عرض شد که ما همه یک خانواده‌ایم وقتی نگاه این‌گونه شد طبیعیاست همۀ اعضا در اعتلا و پیشرفت خانواده سهیم‌اند هرکسی نقشی دارد و هر کس توان تخصصی. خدا را شاکرم که خانوادۀ ما الآن بیش از ده‌هزار عضو دارد که همگی از بهترین‌ها هستند و این گرد هم آمدن بهترین‌ها به دورهم را لطف خداوند می‌دانند. ما به اولیای محترم به‌عنوان یک فرصت بزرگ و یک نقطۀ قوت درونی نگاه می‌کنیم که در همه حال، مُعینِ دلسوز و ناصحِ امین هستند.
8- در بحث الگوسازی برای دانشآموزان چه اقداماتی داشتید؟ آیا برای این الگوسازی از شخصیتهای بیرونی هم استفاده میکنید؟ تجربیات مفید خود را بیان نمایید.
الگوسازی بطور ایجابی و سلبی همواره دغدغه ما و همکاران ما بوده است و چه‌بسا در مقام سلبی بیش از ایجابی تلاش می‌کنیم. متأسفانه رسانه‌های بیگانه و شبکه‌های مجازی و پیاده‌نظام جنگ نرم با الگوسازی قهرمان‌های خیالی و شخصیتهای دروغین و پوشالی سعی در انحراف نسل نوخواسته ما دارند. قدم اول شکستن هیمنه این الگوهای تقلبی و خنثی‌سازی تلاش‌های ایشان در تغییر سبک زندگی نوجوانانمان است و قدم دوم معرفی الگوهای صحیح برای نوجوانان است. در این خصوص سعی شده تا از چهره‌های خدوم علمی، شهدای مدافع حرم و نخبگان و مدال‌آوران علمی برای دانشآموزان الگوهایی امروزی، در دسترس و قابل‌فهم ارائه شود.
9- آیا نسبت به تعامل با دانشآموزان در امور اجرایی مدرسه گامی برداشتهاید؟ از نظر شما حضور دانشآموزان در کدام بخشها مفید است؟
ما در دو بخش از دانشآموزان بعثت استفاده می‌کنیم:
1- دانشآموزان در حال تحصیل؛
2- دانشآموزان فارغ‌التحصیل.
گروه اول فعالیت‌های تشکلی، جلسات مذهبی و مراسم، ناظمی امور انضباطی را بر عهده‌دارند و با این شیوه همچنین هم تمرین جامعه‌پذیر شدن می‌کنند و هم در امور مشارکت می‌کنند. در بخش دوم هم، بیشترین جذبِ بدنۀ کارشناسی و آموزشی از میان فارغ‌التحصیلان مدارس بعثت انجام میشود.
10- آیا با توجه به برگزاری نشست‌های دانشآموزی به تمرین کرسیهای آزاداندیشی مناسب با مخاطب سنی دانشآموزان اعتقادی دارید؟ آیا برنامهای در این زمینه داشتهاید؟
ما در قالب کلاسهای تفکر و پرورشی و همچنین جلسات هم‌اندیشی دانشآموزی فرصت ارائه نظر و نقد و بررسی را به دانشآموزان می‌دهیم؛ البته بی‌گمان تا نقطۀ اوج فاصله‌داریم و امیدواریم در چشم‌انداز پیش رو به همۀ اهدافمان در این جهت دست‌یابیم.
11- بحث اعتمادسازی در مخاطبهای سهگانه دانشآموز، همکار و اولیا از منظر شما چگونه تأمین میشود؟ درصورتی‌که تجربیات شما برای سایر مراکز مفید هست، منتقل نمایید.
به‌طورکلی ارائه یک نگاه کلی با عنوان خانوادۀ بعثت به‌خودی‌خود اعتمادآور است؛ البته این مسئله لفاظی و بازی با کلمات نیست بلکه اعتقاد قلبی ماست. ما یک خانواده‌ایم صمیمیت و صداقت، خیرخواهی و دلسوزی، مصالح و منافع درهم‌تنیده ما، دغدغه‌ها، آرمان‌ها و آرزوهای مشترک ما، ایجاد فضای مبتنی بر اعتماد را در پی خواهد داشت.
12- هدف نویسی در برنامههای مدرسهای تا چه اندازه در مجموعۀ شما مرسوم است؟ آیا این فضا حاکم است که به ریز پیامهایی که میخواهید در برنامههای مختلف به آن‌ها دست پیدا کنید، ثبت شوند؟
طبیعیاست که در دهۀ چهارم انقلاب اسلامی، «دهۀ پیشرفت و عدالت» نمی‌توان با روش‌های قدیم و مدیریت فرسوده مجموعه‌ای پیشرو و مدعی داشت. دراصل، مدیریت راهبردی در سایه برنامهریزی راهبردی است؛ اعتقادم این است که هدف نویسی ما را بر روی مقاصدمان متمرکز می‌کند و بر سر دوراهی‌ها فرقان ما خواهد بود. این رسالت را بر دوش اندیشکده بعثت قراردادیم. ما یکسری اهداف داریم برخی کلی و برخی دیگر جزئی که در قالب اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت به روش جدول swot و تحلیل آن به یک برنامهریزی راهبردی و منسجم با نگاه به نقاط قوت و ضعف درونی و فرصت‌ها و تهدیدهای بیرونی با ملاحظات بومی طراحی، دست می‌یابیم. درضمن، ما همیشه نیم‌نگاهی به اسناد فرادستی همچون سیاست‌های ﮐﻠﻰ ﺑﺮﻧﺎمۀ ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻤﻬﻮرى اﺳﻼﻣﻰ اﯾﺮان در سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، سند مبانی نظری تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، سند برنامۀ درسی ملی و سند راهبردی تحول داریم.
13- شیوههای معمول نقد و تحلیل موارد مثبت و منفی برنامههای اجرایی در شورای اندیشهورز مدرسۀ شما به چه صورت است؟
ما در همۀ برنامههای ستادی و اجرایی در حین اجرا و پس از اجرا، جلسات نقد و بررسی و تحلیل پروژه را در اندیشکده بعثت برگزار می‌کنیم. در این جلسات ضمن بررسی میزان تحقق اهداف طرح به شیوه‌ها و متد اجرا و نقاط ضعف و قوت طرح‌ها پرداخته میشود. این جلسات ما را در پیشرفت روزافزون و ترمیم و اصلاح حرکت‌ها کمک می‌کند.
14- مدرسۀ شما شورای اندیشهورز دارد؟ به نظر شما چه موضوعاتی می‌بایست مورد اهتمام شوراهای اندیشهورز مدارس قرار گیرد؟
شورای اندیشهورزی یا به تعبیر رهبری فرزانه هیئت‌های اندیشهورز، مغز متفکر و قلب تپنده هر مجموعه است. اندیشکده بعثت نیز به‌منظور سیاست‌گذاری‌های کلی و ترسیم راهبردهای فرهنگی آموزشی تربیتی تشکیل‌شده است. وظیفۀ این اندیشکده سیاست‌گذاری، تصمیمسازی و تولید ایده است و بنای آن بر اصل اندیشهورزی گروهی و ایدهپردازی خلاقانه استوار است. بدیهی‌است کارگروه‌ها و کمیته‌های تخصصی با کارویژههای مخصوص خود، ذیل این اندیشکده فعال‌اند.
15- مدرسۀ زیرمجموعۀ شما تا چه اندازه از کلیشههای معمول و مرسوم به دور است؟ آیا پیشنهادی دارید؟
ما بیش از آنکه چشم به قالب‌ها و کلیشههای مرسوم داشته باشیم نگاهمان به چشم‌اندازهای ترسیم‌شده‌ای است که برای خود داریم و لذا بطور کلی، کلیشه‌ای عمل کردن یا کلیشهشکنی برایمان موضوعیت ندارد. طبیعیاست که گاهی نیاز است که برای محقق شدن اهداف، خلاف موج حرکت کنی و تاوان هم بدهی اما فکر می‌کنم تکلیف شرعی و انقلابی ما هم همین را ایجاب می‌کند.
16- شیوههای نوین تدریس تا چه اندازه در کلاسهای درسی شما به اجرا گذاشته میشود؟
ارائه محتوای درسی در قالب مولتی‌مدیا از طریق ویدئو پروژکشن، تلویزیون‌های ال سی دی، تخته‌های هوشمند و ارائه درس در دامن طبیعت، برگزاری اعتکاف‌های علمی، اردوهای علمی و نهضت‌های مطالعاتی. این‌ها برخی از روش‌های است که در دهۀ اخیر بیش‌ازپیش از آن‌ها بهره جستیم.
17- نقش تفکر، اندیشیدن و تحلیل صحیح در برنامههای کلاسی شما تا چه حد است؟ تجربههای قابل‌انتقال را بیان نمایید.
ما سعی کرده‌ایم با درگیر کردن بچه‌ها باکلاس و فعال‌تر کردن کلاس‌ها و تبدیل مونولوگ استاد به دیالوگ استاد و دانشآموز و افزایش ضریب خلاقیت در ارزیابی‌ها، تفکر و اندیشیدن را در میان دانشآموزان تقویت کنیم.
18- به‌عنوان یک مدیر و مسئول مجتمع، چه جایگاههایی را برای تعامل مستقیم با اولیا، دانشآموزان و همکاران خود ایجاد کردهاید؟
روابط عمومی فعال و کارآمد با حضور در متن همۀ جریانات مدرسه مسئول پیگیری مطالبات اولیا، دانشآموزان و همکاران است با تفویض اختیارات و تعریف سازمانی و حمایت‌های صورت گرفته؛ این کار به نحو احسن و در مدت‌زمان کوتاه انجام میشود. برخی از تصمیمات نیز نیاز به ورود حقیر دارد که طبیعتاً فراخور موضوع به آن رسیدگی میشود. مضاف بر اینکه حقیر به‌صورت حضوری ساعاتی را جهت گفت‌وگو و ملاقات حضوری در خدمت مراجعان هستم.
19- تا چه اندازه ارتباطات مجازی به‌ویژه از طریق وب‌سایت مدارس را مفید میدانید؟
فضای مجازی با همۀ آفت‌ها و آسیب‌هایش، ظرفیت آن را دارد که با استفاده صحیح و منطقی محمل خوبی برای بخش عظیمی از فعالیت‌های ما باشد. ما فعالیت گسترده‌ای را در جهت این بهره‌برداری مثبت برداشته‌ایم الحمدا... ما در بستر فضای وب و در بستر شبکه‌های اجتماعی درزمینهٔ اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، هماهنگی رسانه‌های غیرمکتوب و پخش تولیدات مدیا اعم از فراورده‌های صوتی، نماهنگ و کلیپ‌های تولیدی فعالیم. به‌هرحال، دور بودن از ابزار روز عامل اصلی ناتوان‌سازی ما در مواجهه با ابتلائات و مصائب روز خواهد بود.
20- شما و کادر زیرمجموعۀ شما در برخورد با حوادث پیش‌بینی‌نشده چه مراحلی را برای حل مسئله در نظر میگیرید؟
پدافند غیرعامل مسئلۀ گریزناپذیری است هم به لحاظ سخت‌افزاری و تجهیز مکان‌های آموزشی و پیش‌بینی حوادث احتمالی و همچنین آموزش و افزایش دانش همکاران و دانشآموزان اقدامات چشمگیری انجام‌شده است.
21- ضمن بیان ضرورت موضوع، مهمترین گامهایی که در رابطه با سواد رسانه برداشتهاید کدام‌اند؟
رسانه یک تیغ دو لبه است؛ دانش ما و فرزندان ما موجب میشود که این تهدید به فرصت تبدیل شود؛ ازاین‌رو، سواد رسانه‌ای در اولویت آموزش‌های غیردانشگاهی و غیررسمی ماست لکن شیوۀ ورود به مطلب میان دانشآموزان، همکاران و خانواده‌ها متفاوت است.
22- ازآنجاکه مرسوم برگزاری جلسات در مدارس زیاد است، آیا پیشنهادی برای کم کردن زمان جلسات و بهینهسازی کیفی دارید؟
بله درست می‌فرمایید منتها چاره کار در سه چیز است:
1- تخصصی کردن جلسات و دعوت افراد مرتبط با موضوع خواه اجرایی و خواه دانشی؛
2- مکتوب کردن نتایج و مصوبات جلسات؛
3- مستندسازی فرایندهای اجرایی.
23- آیا مدرسه پژوهش‌های کاربردی که بتواند روند فعالیت‌های تربیتی، اسلامی و یا آموزشی را تقویت نماید به اجرا گذاشته است؟ لطفاً توضیح دهید.
در امور تربیتی و آموزشی با چند روش دست به اصلاح، تقویت و یا تغییر می‌زنیم.
الف) جلساتی که در کارگروه‌ها و کمیته‌های تخصصی اندیشکده بعثت تشکیل میشود؛ این جلسات به‌صورت متناوب اما با رویکردی کاملاً مسئلهمحور تشکیل میشود؛
ب) حمایت از پژوهش‌های علمی و پایان‌نامه‌های ارشد و دکترا با موضوعات مرتبط؛
ج) دعوت از اساتید و کارشناسان بیرونی جهت تشکیل جلسات فوق‌العاده با حضور ایشان.
24- مدارس بعثت تاکنون چه تولیداتی همچون چاپ کتاب، نرمافزار، جزوات و ... داشته است؟
ما هرساله کتاب سال منتشر می‌کنیم که نمایی کلی از سالی که گذشته است در آن دیده میشود. همچنین مرکز آموزش زبان و مرکز آموزش کامپیوتر بعثت دورۀ کتاب‌های آموزشی به‌صورت مستقل و توسط اساتید مبرّز خود به رشته تحریر درآورده است. درضمن، کتب موضوعی مختلفی اعم از فرهنگی آموزشی تربیتی تاکنون به زیور طبع آراسته گردیده است.
25- جناب‌عالی به‌عنوان یک شخصیت فرهنگی، با توجه به جنگ نرم دشمن، مدارس برای مقابله با این موضوع به چه مسائلی می‌بایست توجه جدی نمایند و چه برنامه‌هایی را پیشنهاد میکنید؟
راهکارهای مقابله با جنگ نرم متعدد است، اما به‌عنوان نمونه به چند مورد اشاره می‌کنم:
1- تقویت و پربار کردن فعالیت‌های فرهنگی و هنری؛
2- دعوت دانشآموزان به انقلابی بودن به‌جای سیاستزدگی و تحزبهای سیاسی؛
3- تزریق روحیه امید، نشاط و اعتمادبه‌نفس علمی معنوی و اجتماعی؛
4- ایجاد فضای آزاداندیشی و نظریه‌پردازی علمی و اجتماعی؛
5- بصیرت‌افزایی؛
6- ایجاد روحیۀ استقامت و صلابت در دین و در دفاع از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب که بارزترین آن‌ها و اصیل‌ترین آن‌ها حمایت از ولایت‌فقیه است.
