مقالات
ویژگی های معلم شایسته
حیدری، دبیر کانون مدارس اسلامی استان خراسان رضوی
خلاصه :
درصورتی‌که معلم بتواند در تمامی برنامه های خود اعتقاد به دو اصل«توحید» و «معاد» را نهادینه کرده و در عمق باورهای دانشآموزان وارد نماید آن‌ها را به «انسان کامل» تبدیل مینماید.ارتباط با پروردگار
راه نفوذ در دلها ارتباط با خداوند متعال است. هر چه این ارتباط قویتر باشد تأثیر معلم بر دانشآموزان و مخاطبان بیشتر خواهد بود. معلم باید همواره از پروردگارش درخواست کند تا به او توفیق دهد که بتواند وظایف پیامبرگونه خود را به نحو احسن انجام دهد.
الگو قرار دادن پیامبر(ص) و سایر معصومین(ع)
با توجه به این نکته که معلمی شغل انبیا است پس شایسته است یک معلم شیعه گفتار و رفتار معصومین(ع) را با دقـت مـطالعه کند و آن‌ها را سـرمشق خود قرار دهد. خداوند متعال در همین راستا میفرماید: «لقد کان لهم فی رسول ا... اسوة حسنه»؛ قطعاً رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی است.
توصیه میشود کتاب «سنن النبی» تألیف علامه طباطبائی(ره) را با دقت مطالعه کنیم و در تمام امور از آن حضرت تقلید نماییم.
در همین ارتباط معلم میبایستیِ در شیوه آرایش سروصورت و لباس پوشیدن و تمیز و معطر بودن و گشاده‌رویی از آن سرمشق نیکو تقلید نماید.
محبت نسبت به دانشآموزان
یکی از بهترین شیوه‌های نفوذ در دل مخاطبان محبت است. قرآن کریم در دو آیه «الرحمن، علم القرآن» از صفت رحمانیت خداوند در تعلیم یاد میکند. در سیره تمامی انبیا(ص) و معصومین(ع) نیز لطف، مـحبت و مـهر و احترام نسبت به دیگران به نحوی مـشاهده میشود.
اخلاص
شایسته است معلم در گفتار و رفتار خود از تظاهر و ریا پرهیزکرده اخلاص را سرمشق خود قرار دهد. در همین راستا، خداوند متعال به پیامبر(ص) میفرماید: «فاعبدا... مخلصاً له الدین». [1]
رعایت نظم در تمام امور
به‌منظور تعلیم اسوه، شایسته است وصیت امیرالمؤمنین(ع) در مورد نظم را موردتوجه قرار دهد که فرمود: «اوصیکم ... بتقوی ا... و نظم امرکم»؛ وصیت میکنم شما را و همۀ مسلمانان را بر تقوای الهی و نظم در امور. معلمان میبایستی به این وصیت بسیار مهم و اثربخش اهمیت داده و به آن عمل نمایند. در این راستا امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری، آیت ا... دکتر بهشتی الگوهای سازندهای به‌حساب میآیند؛ مثلاً آیت ا... دکتر بهشتی مقید بودند در تمام جلسه‌ها و برنامهها نظم کاملی را اعمال نمایند، در جلسه‌های شهید رجایی؛ معلم نمونه نیز این نظم در اوج خود مشاهده میشد. قبلاً اگر کسی یک دقیقه تأخیر میکرد شهید رجایی میفرمود: «چرا شصت ثانیه دیر آمدی»؟
ساده زیستی
در سبک زندگی معصومین(ع) پرهیز از تجملات و ساده زیستی مورد تأکید قرار میگرفت. آن‌ها ضمن رعایت تمیزی، آرایش و معطر بودن بسیار ساده زندگی میکردند. زندگی امیرالمؤمنین(ع) نیز در مدینه و کوفه میتواند سرمشق نیکویی برای همه ما باشد. درصورتی‌که معلم به تجملات و اشرافیت رو آورد محبت و ارادت بسیاری از شاگردان را از دست میدهد و آن‌ها را ازخودبیگانه میکند.
عیبپوشی
یکی از صفات خداوند «ستارالعیوب» هست. انبیا(ص) و دیگر معصومین(ع) نیز از همین صفت برخوردار بودند و از افشاگری و بیان معایب دیگران مخصوصاً در جمع مردم به‌شدت پرهیز میکردند.
معلم شایسته نیز میبایست اولاً به دانشآموزان سوءظن نداشته باشد. ثانیاً در زندگی شخصی و خصوصی آن‌ها تجسس ننماید. ثالثاً اگر متوجه عیبی در یکی از آن‌ها شد هرگز آن را مطرح ننماید. البته برای رفع آن عیب از شیوه‌هایی استفاده کند که دانشآموز خاطی اصلاً مورد خطاب مستقیم قرار نگیرد. با عنایت به این نکته معلم باید رازدار دانشآموزان باشد و در این صورت دانشآموزان به‌راحتی میتوانند مشکلات خود و خانواده را با معلم رازدار خود در میان بگذارند و از او برای حل آن‌ها کمک بگیرند.
دانایی و توانایی
معلم باید در امر مهم تعلیم و تربیت دارای تخصص باشد. معلمی در این امور موفق است که به این سفارش توجه کند: «ده بدانی، یک توانی، صد بدانی یک توانی»؛ بنابراین معلم میبایست مرتباً در دورههای تربیت‌معلم و آموزش ضمن خدمت شرکت نماید و تخصص خود را مرتباً افزایش دهد. تهیه الگوهای موفق در تعلیم و تربیت و ارائه مداوم آن‌ها به معلم میتواند در کارایی و توفیق او بسیار مؤثر باشد.
تعلیم توحید و معاد در تمامی برنامه ها
از اصولی که در قرآن کریم بیش از همه مطرح میشود و در آیات متعددی تکرار و تأکید میشود توجه به «توحید» و «معاد» هست، درصورتی‌که معلم بتواند در تمامی برنامههای خود اعتقاد به این دو اصل تحول‌آفرین و سرنوشت‌ساز را نهادینه کرده و در عمق باورهای دانشآموزان وارد نماید آن‌ها را به «انسان کامل» تبدیل مینماید و در این راستا آیت ا... جوادی آملی به ما فرمودند: «ما مفسران قرآن در حوزههای علمیه کلام ا... را تعلیم میدهیم. معلم در مدرسه میبایستی فعل ا... را آموزش دهد. در تمامی علوم تجربی میتوان وجود خداوند متعال را به‌راحتی مشاهده کرد. آن‌ها همه آیات خداوند متعال و نشانههای روشنی از پروردگار عالم هست؛ لذا معلم در هر درسی از علوم را که مطرح میکند میبایستی به خالق و هدف از خلقت را نیز توضیح دهد».
در پایان توصیه میشود در رابطه با تعلیم اسوه، کتاب «آداب تعلیم و تربیت» در اسلام اثر گران‌قدر دکتر حجتی را با دقت مطالعه کرده و مورد استفاده قرار دهد.
پی‌نوشت‌ها:
[1] . قرآن کریم. سورۀ زمر، آیۀ 2
